ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՐՄԱՎԻՐԻ ՄԱՐԶԻ

ՓԱՐԱՔԱՐ ՀԱՄԱՅՆՔԻ ԱՆՁՆԱԳԻՐ

ՓԱՐԱՔԱՐ: Հայաստանի Հանրապետության Արմավիրի մարզի Փարաքար համայնքը գտնվում է Արարատյան դաշտի հյուսիս արևելյան գոգավորության վրա, նրա զբաղեցրած տարածքը նման է թիկնաթոռի:Փարաքարի վերգետնյա ուսումնասիրությունների ժամանակ աշտարակ-մեհյանի ավերակների մոտ գտնվել է արամեական արձանագրության բեկորներ, որը վկայում է, որ այն կառուցել է Արտաշես 1-ի՝ մ.թ.ա.189-161 թթ: Պեղումների միջոցով հայտնաբերված գտածոները վկայում են, որ այն գոյություն է ունեցել ուշ կամ զարգացած բրոնզեդարյան ժամանակներից  (12-10-րդ մ.թ.ա.): 1952 թ.Փարաքարի  տարածքից հայտնաբերվել է բրոնզե կացին: Գյուղից 1.5 կմ հյուսիս գտնվող բլրաշարի արևմտյան ծայրին թափված տուֆ քարերի մեջ 1959 թ. հայտնաբերվեց Հայոց թագավոր  Արտավազդ 2-րդի պատկերը կրող արծաթե դրամ: Գտնված դրամներից բացի Փարաքար գյուղը երկու կարևոր հուշարձանների հետ կազմում է եռանկյունի, որի մեկ գագաթում գյուղն է, իսկ մյուս երկուսում՝ հուշարձանները: Փարաքարի դամբարան-մեհյանը հաստատում է, որ Փարաքարը Հայաստան աշխարհի ամենահին բնակավայրերից մեկն է, արդյոք հնուց ի վեր Փարաքար է կոչվել ոչ ոք չի կարող ասել: Փարաքարի գերեզմանոցում հայտնաբերված տապանաքարը թվագրված է ՌՄԿԷ (1267+551=1818) թվականով, որտեղ գյուղի անունը նշված է Փարաքար: Նախկինում Փարաքարը կոչվել է Շիրաբադ, Պարակար, գրավոր աղբյուրներում ամենաճիշտ մեկնաբանությունը տվել է Թաղիադյանը իր «Ճանապարհորդություն» աշխատության մերջ (1947թ. Կալկաթա), այն կապելով գյուղում գտնվող օճառահանքից դուրս եկող դեղնականաչավուն քարի անվան հետ՝ «փրփրաքար», որն օգտագործվել է որպես օճառ: Փրփրաքար անվան որոշ տառեր սղվել են և մնացել է Փարաքարը: Համայնքում կա երկու եկեղեցի՝ Սուրբ Հարություն, որը օծվել է 1855 թվականին և Մարիամ Աստվածածին: Ինչպես նաև Փարաքարում է գտնվում Զվարթնոց օդանավակայանը: «Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին 2021 թվականի սեպտեմբերի 24-ին ընդունված ՀՀ օրենքի համաձայն Փարաքար-Թաիրով, Պտղունք, Մուսալեռ, Բաղրամյան, Այգեկ, Մերձավան, Արևաշատ, Նորակերտ գյուղերը  միավորվել են և դարձել Փարաքար համայնք։

ՊՏՂՈՒՆՔ: 1880 թվականին Ղարաբաղից եկած մեծահարուստ Ներսես Աթաբեկյանը դիմում է Կովկասի փոխարքային` խնդրելով իրեն հող տրամադրել` գյուղատնտեսությամբ  զբաղվելու համար: 1885թ. հոկտեմբերի 24-ին Ցարական Ռուսաստանի սենատը իր հրամանով Երևանի նահանգում գտնվող Նասիրապատ կոչվող ղռերի զգալի մասը` ավելի քան 517 դեսյատին, առհավետ և ժառանգաբար տիրելու իրավունքով տրվեց Ներսես Աթաբեկյանին, որը հետագայում կոչվեց Ներսեսապատ` ապա Շադրլու: 1913թ. Աթաբեկյանը տարածքը կապալով տվեց Փարաքարի հայտնի կուլակ Տիգրան Տեր-Մաթևոսյանին, որի տնօրինության ընթացքում նշված տարածքում գտնվող բամբակի և բրնձի դաշտերը հիմնովին շարքից դուրս եկան: 1920թվականի դեկտեմբերի 28-ի դեկրետով ազգայնացվեցին բոլոր կալվածատիրական հողերը: Իսկ 1921 թվականի հունվարի 29-ին որոշվեց նշված տարածքներում հիմնել սովետական տնտեսություններ: Պտղունքն իր ներկայիս վարչական տարածքով հիմնադրվել է 1926 թվականին` որպես 3-րդ սովխոզին կից պտղաբուծական բրիգադա, որը ուներ 230 հեկտար պտղատու և 11 հեկտար խաղողի այգի, որի բերքատվությունը խիստ ցածր էր: 1931 թվականին նորաստեղծ 9-րդ սովխոզի դիրեկտոր է նշանակվում հայտնի  կուսակցական, քաղաքական գործիչ և անվանի գյուղատնտես Ավագ Ավագյանը: Կազմավորումից հետո, չունենալով բավարար աշխատուժ, 9-րդ սովխոզի ղեկավարությունը դիմում է Էջմիածնում տեղակայված զինվորական գնդի հրամանատար Հովհաննես Բաղրամյանին` օգնության խնդրանքով: Ցուցաբերվում է մեծ օգնություն. տեղանքի խամ ու խոպան հողատարածքները մաքրվում են քարերից և հարթեցվում, կատարվում են տասնյակ հեկտարների  ծիրանի և այլ մրգատու ծառերի տնկարք: 1945 թվականի հունվարի 1-ից վերադաս օրգանների որոշմամբ 3-րդ սովխոզից անջատվեց պտղաբուծական բաժանմունքը կոչվեց Բաղրամյանի անվան սովխոզ:1946-1947 թթ. տնտեսության աշխատուժը  համալրվեց Պարսկաստանից, Հունաստանից, Ֆրանսիայից, Մուսալեռից եկած հայրենադարձներով: 1957 թվականի ՀՍՍՌ Գերագույն Սովետի հրամանագրով Բաղրամյանի անվան սովխոզը կոչվեց Պտղունք: 1962 թվականին 3-րդ և 9-րդ սովխոզները միավորվեցին: 1991թվականին Հայաստանի անկախացումից հետո սովխոզը տրոհվեց Մուսալեռ և Պտղունք համայնքների: Պտղունք համայնքում գործում է մեկ միջնակարգ դպրոց և մեկ մանկապարտեզ: Մանկապարտեզը գործում է 90-ական թվականներից: 1999 թվականին ամերիկահայ բարերարներ Սեդա և Զոհրապ Ղազարյանների աջակցությամբ մանկապարտեզն ամբողջությամբ վերանորոգվեց, ձեռք բերվեց համապատասխան գույք և տեխնիկա, անցկացվեց լոկալ ջեռուցման համակարգ, և մինչև այժմ մանկապարտեզը կլոր տարի գործում է 2 խմբով և նորմալ աշխատանքնային ռեժիմով: Տիգրան Մեծի անվան միջնակարգ դպրոցը կառուցվել է 1940-ականների վերջին և քանի որ խիստ անմխիթար և վթարային վիճակում էր գտնվում, 2020 թվականի հոկտեմբերին ամբողջությամբ քանդվեց և սկիզբ դրվեց նոր դպրոցի կառուցման: Ըստ ծրագրված պլանի նոր դպրոցը շահագործման կհանձնվի 2022 թվականի նոյեմբերին: Ներկայումս Պտղունք համայնքը ամբողջովին ապահովված է խմելու ջրով, ամբողջովին գազաֆիկացված է, գյուղի 90 տոկոսը ապահովված է փողոցային լուսավորության համակարգով, որից Երևան-Էջմիածին խճուղին`ամբողջությամբ: Բարերարների նախաձեռնությամբ համայնքում կառուցվել և գործում է Արմենիան Լայթ Հաուս բարեգործական հիմնադրամը, որը ապաստան է բռնության զոհ դարձած միայնակ և անապահով կանանց ու երեխաների համար:Պտղունք համայնքից են ժողովրդական երգիչ ՀՀ վաստակավոր գործիչ Գևորգ Չաքմանյանը, ինչպես նաև օպերային երգչուհի Թեհմինե Եղիազարյանը, ով երգում է Միլանի, Պետերբուրգի,Վիեննայիև այլ հայտնի բեմերում:

ՄՈՒՍԱԼԵՌ:  Փարաքարի, Վարմազիարի (Արևաշատ) և Զվարթնոցի միջև ընկած վայրը հայտնի է եղել Նասիրապատ անունով. եղել է ամայի ղռեր: Երևանի օկրուգային դատարանի անդամ Ներսես Աթաբեկյանը 1880 թ. դիմում է փոխարքային` խնդրով, որ իրեն հող տրամադրեն Աթաբեկյանների` Ղարաբաղում ունեցած նախկին գյուղերի փոխարեն: Նույն թվականին Ցարական կառավարող սենատի հրամանով Երևան նահանգում գտնվող Նասիրապատի զգալի մասը տրվում է Ն. Աթաբեկյանին` առհավետ և ժառանգաբար տիրելու: Հետագայում կալվածքը կոչվել է Ներսեսապատ, ապա Շադրլու: Աթաբեկյանները կարողացել են ջրովի դարձնել միայն կալվածքի կեսը: Մշակել են բամբակ, հացահատիկային կուլտուրաներ, առվույտ և այլն: 1905-1908 թթ. կալվածքում կառուցվել է բամբակազտիչ և բրինձ մաքրող փոքր գործարաններ`ամրապնդելով հողագործության առևտրա-արդյունաբերական բնույթը: Սակայն տարիների ընթացքում հողերի բերրիության ընկնելու պատճառով տնտեսությունը սկսվում է քայքայվել:
1920թ. կալվածատիրական հողերն ազգայնացվում են բոլոր և հիմնականում տրամադրվում տնտեսություններին: 1921թ. Աթաբեկյանների նախկին կալվածքում սկսվում են սովխոզի կազմակերպման աշխատաանքները: Աստիճանաբար զարգանում է գյուղատնտեսությունը և տնտեսապես ապրապնդվում: 1930-ականներին նոր էտապ է սկսվում սովխոզի պատմության մեջ. տնտեսությունում կատարվում են ջրաշինարարական-մելիորատիվ աշխատանքներ, հիմնվում են խաղողի և պտղի նոր այգիներ: Հայաստանի ողջ տարածքում առաջին անգամ Նասիրապատում է օգտագործվում էլեկտրագութանը (1933թ.): Հայրենական պատերազմից առաջ այգիների տարածությունը կազմում էր շուրջ 250 հա: Հայրենական պատերազմի տարիներին սովխոզը կարողանում է պաշտպանել իր նվաճումները և պետությանը տալ հազարավոր տոննա խաղող, պտուղ և այլ գյուղատնտեսական մթերքներ: Տարիների ընթացքում Նասիրապատում կառուցվում են գյուղատնտեսական մթերքների արտադրման խոշոր կենտրոններ, հասարակական, կենցաղային և կոմունալ սպասարկման այլ օբյեկտներ: Հայրենական պատերազմի տարիներին կառուցվում է մշակույթի տունը` 450 նստատեղ ունեցող դահլիճով: Վերջինս ուներ երգի և պարի անսամբլ`ավելի քան 40 նվագողներով, երգողներով և պարողներով: Մշակույթի տանը կից գործել է նաև գեղարվեստական և մասնագիտական գրականությամբ հարուստ գրադարան և ընթերցասրահ: Կոմերիտական կազմակերպության ակտիվ մասնակցությամբ սովխոզի կենտրոնում կառուցվել է ֆուտբոլի դաշտ, վոլեյբոլի և բասկետբոլի հրապարակներ, կազմավորվել ֆուտբոլի, վոլեյբոլի և բասկետբոլի թիմեր: Կառուցվել է 25մ երկարությամբ լողավազան: Այստեղ հիմնականում բնակություն են հաստատել և աշխատել նախկին բատրակներ, առաջին համաշխարհային պատերազմի և թուրքական արշավանքների ժամանակ գաղթած ընտանիքներ և հետագայում տարբեր երկրներից Հայաստան վերադարձած տարագիր հայ ընտանիքներ: Բնակչության մի  մասը հայրենադարձել են Լիբանանից, Սիրիայից, Եգիպտոսից, Կիլիկիայի Մուսալեռի գյուղերից, Իրանից 1946 թվականին:  Սովետական Հայաստանի սոցիալիստական տնտեսության առաջին օջախը 3-րդ սովխոզն է եղել, որը 1943թ. կոչվել է Ա. Միկոյանի անունով: ՀՍՍՌ գերագույն սովետի նախագահության 1957թ. դեկտեմբերի 30-ի հրամանով Միկոյանի անվան N3 սովխոզը կոչվել է Գինեվետ, այնուհետև, 1972թ. Հայաստանի գերագույն խորհրդի հրամանագրով Էջմիածին շրջանի Գինեվետ ավանը վերանվանվել է է Մուսալեռ ավանի: Բնակչության մի մասը զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ: Հիմնականում մշակվում է խաղող, պտուղ, ցորեն, առվույտ և բանջար-բոստանային կուլտուրա: Գյուղում այժմ գործում են «Մուսալեռի տպագրատուն ՍՊԸ-ն, Պոլիէթիլենային տոպրակների արտադրամասը, Գինու գործարանը, «Կրադան» ՍՊԸ-ն: Համայնքն ունի բուժական ամբուլատորիա, դպրոց, մանկապարտեզ, իսկ մշակույթի տունն այժմ, ցավոք, գտնվում է քանդված վիճակում: Ունի սպորտդահլիճ, զբոսայգի: Համայնքում 2001թ. կառուցվել է «Սուրբ ամենափրկիչ»  եկեղեցին:Գյուղի ուշագրավ կառույցը նրա հյուսիս-արևելքում, բարձունքի վրա կանգնեցված հուշարձանն է՝ ի հիշատակ 1915 թվականի Մուսա լեռան հերոսական մարտերի ( կառուցվել է 1976 թ.)։

ՆՈՐԱԿԵՐՏ: Արմավիրի մարզի Նորակերտ համայնքը հիմնադրվել է 1946 թվականին: Սկզբնական շրջանում այն ձևավորվել է որպես միացյալ կոլտնտեսություն հարևան Բաղրամյանի անվան տնտեսության հետ համատեղ, այնուհետև առանձնացել և կազմավորվել է որպես խորտնտեսություն` մասնագիտացված այգեգործական ուղղությամբ` զուգակցված պտղաբուծության և անասնապահության հետ: Նորակերտի խորտնտեսությունը եղել է նախկին Էջմիածն ի շրջանի զարգացած առաջավոր խաղողագործական տնտեսություններից մեկը: Տնտեսության ղռապատային քարքարոտ հողակտորների վրա աճեցված խաղողը աչքի էր ընկում բարձր որակական ցուցանիշներով` խաղողի շաքարայնությունը կազմում էր 24.0-27.0%: Ցավոք սեփականաշնորհումից հետո տարբեր օբյեկտիվ և սյուբեկտիվ գործոնների ազդեցության պայմաններում քանդվեցին խաղողի այգիները, որոնք դրվեցին հիմնականում հացահատիկային մշակաբույսերի մշակության տակ, որը ցածր բերքատվության պայմաններում ձեռնատու չէր և ներկայումս ոչ մի հեկտար ցորեն չի ցանվում և չմշակվող հողերի տեսակարար կշիռը համայնքում կազմում է 85-90%:Նորակերտ նշանակում է նոր կերտված, ինչպես արդեն նշեցինք այն հիմնվելով 1946թ-ին հետագայում ընդարձակվեց և վերածվեց ծաղկուն բնակավայրի: Նորակերտի առաջին բնակիչները եղել են սկզբում մերձավոր արևելքի երկրներից /Սիրիա, Իրաք, Իրան/ հայրենադարձված մեր հայրենակիցները այնուհետև Կոտայքի շրջանի Աստղաբերդ գյուղից վերաբնակեցվել են այդ գյուղի բնակիչները: Հետագայում վերաբնակեցման կարգով համայքում բնակություն են հաստատել հանրապետության տարբեր շրջաններից և հարևան Վրաստանի /Ախալքալաք/ և Ադրբեջանից վերաբնակեցված մեր հայրենակիցները: Այնպես որ բնակչության կազմը միատարր չէ` կան նաև եզդիներ: Համայնքը ունի հիանալի տիպային կուլտուրայի տուն, գրադարան, համայնքապետարան, երկհարկանի դպրոց` առանց սպորտ դահլիճի, մանկապարտեզ, փոստ, բուժական ամբուլատորիա: Համայնքի վարչական տարածքում գործում են մի շարք հիմնարկ ձեռնարկություններ` «Ավտոճանապարհային մեքենաներ» ՓԲԸ, «Բարբոս» ՍՊԸ, «Բեկոր» ՍՊԸ և տասնյակ անհատ ձեռներեցներ, որոնք կազմակերպում են արտադրություն և առևտուր:Երթուղային 205 համարի միկրոավտոբուսը համայնքը կապում է անմիջականորեն Երևան քաղաքի հետ: Ներհամայնքային ճանապարհները ասֆալտապատվել կամ ամբողջովին /նաև մասնակի փոսալցումներ/ հիմնանորոգվել են 2014-2015 թվականների ընթացքում, դա շարունակական գործընթաց է, որը ֆինանսական միջոցնեի առկայության դեպքում անընդհատ կատարվելու է: Համայնքը շարունակում է կառուցապատվել գլխավոր հատակագծի շրջանակներում:

ԱՅԳԵԿ: 1947 թվականին կոմունիստական կուսակցության և սովետական կառավարության որոշմամբ Արարատյան դաշտի անմարդաբնակ, քարքարոտ, անջրդի հողերի վրա հիմնադրվել է բնակավայր, որը կոչվել է Նուշի սովխոզ: Հետագայում համայնքը վերանվանվել է 15-րդ սովխոզ, Կարմիր դրոշ սովխոզ, իսկ 1970-ական թվականներից կոչվում է Այգեկ: Համայնքը բնակեցվել է Հայաստանի տարբեր շրջաններից եկած, Արևմտյան Հայաստանից ներգաղթած մարդկանցով, ովքեր շենացրել են երբեմնի պապակ հողերը: Հեռավորությունը Երևան քաղաքից 14կմ, մարզկենտրոնից` 39կմ, Վաղարշապատ քաղաքից`10կմ: Բարձրությունը ծովի մակերևույթից 943մ է: Համայնքը երկկողմանի ճանապարհով միացված է Երևան-Էջմիածին մայրուղուն:

ԲԱՂՐԱՄՅԱՆ: Բաղրամյան գյուղը հիմնվել է 1947 թվականին։ Համայնքի առաջին բնակիչները եկել են Սիրիայից և Իրաքից, նրանց առաջարկությամբ էլ համայնքը   անվանվել է Սովետական միության զինված ուժերի մարշալ Հովհաննես Բաղրամյանի անունով: Բաղրամյանի բնակիչները հիմնականում հայրենադարձներ են։ Հետագայում համայնքը համալրվել է Շիրակի, Կոտայքի և հանրապետության այլ շրջաններից: Բաղրամյանի անունը կրող երկրագործական տնտեսությունը մեծ զարգացում է ապրել 1960-90-ական թվականներին:

ԱՐԵՎԱՇԱՏ: Նախկին բնակիչների մի մասը գաղթել են 1828-1829 թվականներին Խոյից և Սալմաստից, իսկ մի մասն էլ եղեռնից փրկվածներն են, որ ընտանիք են կազմել և գյուղում կառուցել իրենց տները։ Արևաշատում կա սբ. Աստվածածին եկեղեցի (1905-1907 թթ.), երկու մատուռ, երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածների հիշատակը հավերժացնող հուշարձան (1984 թ.)։ 

ՄԵՐՁԱՎԱՆ: Մերձավան համայնքը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության Արմավիրի մարզում: Գյուղը հիմնադրվել է 1946-1947թվականներին՝ Երևան քաղաքի վարչական տարածքում, Շահումյանի շրջանի Հաղթանակ բնակավայրին կից, Ղռերի տեղում՝ Գենետիկայի գիտահետազոտական ինստիտուտից առանձնացված երկրագործության փորձարարական բազայի հիման վրա: Գյուղը կոչվել է Փարաքարի /էքսպերիմենտալ/ փորձարարական բազա: Գյուղի հիմնադրման ընթացքում կարևորվում էր Ստորին–Հրազդան ջրատարի կառուցումը, որը տեղանքին տալիս էր զարթոնքի յուրատեսակ երանգ: Գիտնականների ուսումնասիրությունները պարզել էին, որ այդ հողերը պիտանի էին խաղողի ու պտղի այգիների հիմնման և գիտական աշխատանքների ծավալման համար: 1949 թվականին կազմավորվեց խաղողագործության, գինեգործության և պտղաբուծության գիտահետազոտական ինստիտուտի փորձարարական բազան և այդ պատճառով էլ 1959 թվականին գյուղն անվանվեց Ակադեմիա։ Գյուղի բնակչությունը տեղափոխվել է Հայաստանի Հանրապետության գրեթե բոլոր շրջաններից, նախկին Խորհրդային Հանրապետության /հատկապես Վրաստանի և Ադրբեջանի/ հայաբնակ բնակավայրերից, ինչպես նաև հարևան Իրանից: 1964թվականին գործող Երկրագուծության գիտահետազոտական ինստիտուտի բույսերի պաշտպանության բաժինը տարանջատվել և ստեղծվել է առանձին Բույսերի պաշտպանության գիտահետազոտական ինստիտուտ՝ իր ենթակա կառույցներով: 1965 թվականին գյուղը Երևան քաղաքի Շահումյանի շրջանի վարչական տարածքից առանձնացվել և միացվել է Էջմիածնի շրջանին: 1969 թվականին գյուղը վերանվանվել է Մերձավան՝ Երևան քաղաքին մերձ և քաղաքատիպ ավանին նման լինելու պատճառով: